Συντηρητισμός και επανάσταση...

Γιώργος Σταματόπουλος

Σύμφωνα με τον Γερμανοεβραίο διανοούμενο Γκίντερ Αντερς (1902-1992), πρώτη σύζυγος του οποίου ήταν η Χάνα Αρεντ, «σήμερα, δεν αρκεί πια να αλλάξουμε τον κόσμο· πάνω απ’ όλα, πρέπει...

να τον διαφυλάξουμε (...). Πριν απ’ όλα οφείλουμε να είμαστε συντηρητικοί, με την αυθεντική έννοια του όρου, συντηρητικοί με την έννοια που δεν θα δεχόταν κανένας άνθρωπος που αυτοπροσδιορίζεται συντηρητικός».

Το να λέει κάτι τέτοιο ένας άνθρωπος που συνομιλούσε με τους Αντόρνο, Χορκχάιμερ, Μαρκούζε κ.ά., προκαλεί αρχικά έκπληξη. Να είμαστε συντηρητικοί; Ακούγεται παράδοξο από έναν στοχαστή του διαμετρήματός του. Τι εννοεί, όμως, να είμαστε συντηρητικοί με την αυθεντική έννοια του όρου;

Να σώσουμε ό,τι σώζεται; Να αποδεχτούμε ότι τούτες τις κρίσιμες ώρες δεν χωράνε επαναστατικές φρασεολογίες και κινήματα εξέγερσης; Να ξαναφέρουμε την ντροπή στις καθημερινές σχέσεις; Να πειστούμε ότι η συναίνεση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων είναι απαραίτητη; Να αποδεχτούμε ότι επικρατούν στην επικοινωνία το κοινότοπο και το ασήμαντο; Να δείχνουμε σεβασμό σε όσους τα εκπροσωπούν, σε μεγάλες μάλιστα δόσεις κυρίως στο τηλεοπτικό πανηγύρι;

Ισως να θέλει να πει ότι είναι καιρός να πάψουμε να ναρκισσευόμαστε με ιδεολογίες και δήθεν καλλιτεχνικές πρωτοπορίες, να υποτασσόμαστε στη βιομηχανική και εμπορευματική τάξη πραγμάτων και να νομίζουμε ότι αγωνιζόμαστε εναντίον αυτής της τάξης. Θα ήταν καλό πάντως να προβληματιζόμασταν κυρίως με την ερμηνεία «να σώσουμε ό,τι σώζεται». Θα βόλευε πολλούς που έχουν απογοητευτεί ή που έχουν δηλώσει υποταγή στη νέα τάξη πραγμάτων, αφού θα τους προσέδιδε μια επιχειρηματολογία.

Ναι, αλλά απαιτείται μια ελάχιστη εγρήγορση, ένας υγιής συντηρητισμός ώστε να διατηρηθούν μερικά από τα κεκτημένα στην εργασία και τον πολιτισμό· να μη χαθούν όλα. Προφανώς είναι δύσκολη μια τέτοια στάση, αφού απαιτεί σεμνότητα και αιδώ (και πού να βρεθούν μέσα σ’ αυτό το σύθαμπο αξιών και συμπεριφορών;). Και όμως, είναι αυτές οι δύο έννοιες που χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο που σέβεται τον εαυτό του, τον διπλανό του, την ίδια τη φύση, και όχι ο αμοραλισμός και η αναίδεια.

Τι σημαίνει υγιής συντηρητισμός είναι ένα άλλο κεφάλαιο, που απαιτεί γερή γνώση της πραγματικότητας και ικανότητα να προβλέπει κάποιος το μέλλον, ερμηνεύοντας σωστά το παρόν. Δύσκολα πράγματα. Ο κόσμος, όμως, όπως τον γνωρίσαμε, πρέπει να διασωθεί ακόμη κι αν έχει εκφυλιστεί από όσους τον κυβερνάνε. Αν επιμένουμε να μην το συνειδητοποιούμε, κακό του κεφαλιού μας.

Για να διαφυλαχτεί ο κόσμος οφείλουμε να τον κατανοήσουμε, έτσι λένε τουλάχιστον όσοι έχουν στοχαστεί πάνω στην πορεία του και την ύπαρξή του. Και μετά, λέει ο Αντερς, αφού τον διαφυλάξουμε «θα μπορέσουμε να τον αλλάξουμε, πολύ, και μάλιστα με επαναστατικό τρόπο». Από τη συντήρηση στην επανάσταση, μάλλον μόνο μέσα από τη συντήρηση θα γίνει η επανάσταση. Προβλήματα...

efsyn.gr