Η ταινία «Κονκλάβιο» που κυκλοφόρησε μόλις το περασμένο έτος (2024) έδωσε στους πολίτες μια γεύση της ιστορικής αλλά και «μυστηριώδους» τελετουργίας που πραγματοποιείται για την ανάδειξη νέου Πάπα...
Παρόλα αυτά, τα ιστορικά γεγονότα που αφορούν το Κονκλάβιο είναι εξίσου συναρπαστικά με αυτά που παρουσιάζει και η ταινία.
Με αφορμή το θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου, το Associated Press, πραγματοποίησε μια ιστορική αναδρομή στο Κονκλάβιο και περιγράφει 10 μοναδικές ιστορίες που έχουν προκύψει ανά τα χρόνια, βασισμένες σε ιστορικές μελέτες όπως το βιβλίο του ιστορικού Μάιλς Πάτεντεν, «Η εκλογή του Πάπα στην πρώιμη σύγχρονη Ιταλία, 1450–1700», αλλά και σε συνεντεύξεις με ειδικούς.
Το μακροβιότερο κονκλάβιο στην ιστορία
Τον 13ο αιώνα, χρειάστηκαν σχεδόν τρία χρόνια, 1.006 ημέρες για την ακρίβεια, για να εκλεγεί ο διάδοχος του Πάπα Κλήμη Δ΄, καθιστώντας τό το μακροβιότερο κονκλάβιο στην ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας. Από εκεί προέρχεται και ο όρος «κονκλάβιο», από το λατινικό cum clave, δηλαδή «κλειδωμένοι», καθώς οι καρδινάλιοι στο Βιτέρμπο, βόρεια της Ρώμης, άργησαν τόσο πολύ ώστε οι αγανακτισμένοι κάτοικοι της πόλης τούς κλείδωσαν στο δωμάτιο.
Η μυστική ψηφοφορία που εξέλεξε τον Πάπα Γρηγόριο Ι΄ κράτησε από τον Νοέμβριο του 1268 έως τον Σεπτέμβριο του 1271. Ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της «συμβιβαστικής εκλογής», μετά από μακρά διαμάχη μεταξύ των υποστηρικτών της παπικής εξουσίας και εκείνων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Ο κανόνας «ένα γεύμα την ημέρα»
Ο Γρηγόριος Ι΄ εξελέγη μόνο αφού οι κάτοικοι του Βιτέρμπο αφαίρεσαν τη στέγη του κτιρίου όπου διέμεναν οι καρδινάλιοι και τους πρόσφεραν μόνο ψωμί και νερό προκειμένου να καταλήξουν σε μια απόφαση.
Θέλοντας να αποφύγει επανάληψη τέτοιων γεγονότων, ο Γρηγόριος Ι΄ όρισε το 1274 ότι αν ένα κονκλάβιο διαρκούσε πάνω από τρεις ημέρες, οι καρδινάλιοι θα έπαιρναν μόνο ένα γεύμα την ημέρα, και αν ξεπερνούσε τις οκτώ ημέρες, μόνο ψωμί, νερό και κρασί. Αυτός ο περιορισμός, βέβαια, έχει πλέον καταργηθεί.
Το συντομότερο κονκλάβιο
Πριν το 1274, υπήρξαν περιπτώσεις όπου ο Πάπας εκλεγόταν την ίδια ημέρα με τον θάνατο του προκατόχου του. Έκτοτε, η Εκκλησία καθιέρωσε τουλάχιστον 10 ημέρες αναμονής πριν από την πρώτη ψηφοφορία, κάτι που αργότερα επεκτάθηκε σε 15 ημέρες για να προλάβουν να φτάσουν όλοι οι καρδινάλιοι στη Ρώμη. Το ταχύτερο κονκλάβιο μετά τον κανόνα των 10 ημερών φαίνεται πως ήταν αυτό του 1503, όταν εξελέγη ο Πάπας Ιούλιος Β΄ μέσα σε λίγες ώρες. Στα «σύγχρονα» χρόνια, ο Πάπας Φραγκίσκος εξελέγη το 2013 στον πέμπτο γύρο ψηφοφορίας, ο Βενέδικτος ΙΣΤ΄ το 2005 στον τέταρτο και ο Πίος ΙΒ΄ το 1939 στον τρίτο.
Το πρώτο κονκλάβιο στην Καπέλα Σιξτίνα
Το πρώτο κονκλάβιο υπό τη θολωτή οροφή με τις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγέλου στην Καπέλα Σιξτίνα πραγματοποιήθηκε το 1492. Από το 1878 και εξής, η παγκοσμίου φήμης Καπέλα έχει γίνει η αποκλειστική τοποθεσία για όλα τα κονκλάβια. «Όλα συμβάλλουν στην επίγνωση της παρουσίας του Θεού, ενώπιον του οποίου ο καθένας μας θα κριθεί μία ημέρα», έγραψε ο Άγιος Ιωάννης Παύλος Β΄ στο έγγραφο του 1996 Universi Dominici Gregis, το οποίο ρυθμίζει τη διαδικασία. Οι καρδινάλιοι διαμένουν σε μικρή απόσταση, στο ξενοδοχείο Domus Santa Marta ή σε κοντινές κατοικίες.
Εναλλακτικές τοποθεσίες
Αν και τα περισσότερα κονκλάβια έχουν διεξαχθεί στη Ρώμη, ορισμένα έγιναν εκτός των τειχών του Βατικανού. Τέσσερα έλαβαν χώρα στο Παρεκκλήσι Παυλίνα του παπικού ανακτόρου στο Κυρηνάλιο Παλάτι, ενώ περίπου 30 άλλα πραγματοποιήθηκαν στη Βασιλική του Αγίου Ιωάννη του Λατερανού, στη Σάντα Μαρία Σόπρα Μινέρβα ή σε άλλες τοποθεσίες στη Ρώμη. Σε 15 περιπτώσεις, κονκλάβια διεξήχθησαν εντελώς εκτός Ρώμης και Βατικανού, σε πόλεις όπως το Βιτέρμπο, η Περούτζια, το Αρέτσο και η Βενετία στην Ιταλία, αλλά και στο Κονστάνς της Γερμανίας και στη Λυών της Γαλλίας.
Εναλλακτικοί Πάπες ή Αντιπάπες
Από το 1378 έως το 1417, την περίοδο που οι ιστορικοί ονομάζουν «Δυτικό Σχίσμα», υπήρξαν αντίπαλοι διεκδικητές του παπικού τίτλου. Το σχίσμα προκάλεσε την εμφάνιση πολλών «αντιπαπών», διαιρώντας την Καθολική Εκκλησία για σχεδόν 40 χρόνια. Οι πιο γνωστοί αντιπάπες της περιόδου ήταν οι Κλήμης Ζ΄, Βενέδικτος ΙΓ΄, Αλέξανδρος Ε΄ και Ιωάννης ΚΓ΄. Το σχίσμα επιλύθηκε τελικά από τη Σύνοδο της Κωνσταντίας το 1417, η οποία ανέδειξε τον Μαρτίνο Ε΄, παγκοσμίως αποδεκτό Πάπα.
Το ζήτημα της υγιεινής
Ο περιορισμένος και κλειστός χαρακτήρας του κονκλάβιου έθετε και ζητήματα υγιειηνής για τους καρδινάλιους. Πριν κατασκευαστεί ο ξενώνας Domus Santa Marta το 1996, οι καρδινάλιοι κοιμόντουσαν σε ράντζα σε δωμάτια δίπλα στην Καπέλα Σιξτίνα. Κονκλάβια των 16ου και 17ου αιώνων περιγράφονται ως «αηδιαστικά» και «με άσχημες οσμές», με ανησυχίες για εξάρσεις ασθενειών, ειδικά το καλοκαίρι. «Οι καρδινάλιοι απλώς έπρεπε να έχουν έναν πιο τακτικό και άνετο τρόπο διαβίωσης, γιατί ήταν ηλικιωμένοι, πολλοί με προχωρημένες ασθένειες», διηγείται ο Πάτεντεν. Ο περιορισμένος χώρος και η έλλειψη εξαερισμού επιδείνωναν τα προβλήματα, με αρκετούς καρδινάλιους να φεύγουν από το κονκλάβιο με σοβαρές ασθένειες.
Όρκος μυστικότητας
Αρχικά, οι παπικές εκλογές δεν ήταν τόσο μυστικές, αλλά οι φόβοι για πολιτικές παρεμβάσεις εντάθηκαν κατά το μακρύτερο κονκλάβιο στο Βιτέρμπο. Ο Γρηγόριος Ι΄ διέταξε να κλειδώνονται οι καρδινάλιοι σε απομόνωση (cum clave – «με κλειδί») μέχρι να εκλεγεί νέος Πάπας.
Σκοπός ήταν να δημιουργηθεί ένα πλήρως απομονωμένο περιβάλλον, ώστε οι καρδινάλιοι να συγκεντρωθούν στο έργο τους, καθοδηγούμενοι από το θέλημα του Θεού, χωρίς εξωτερικές επιρροές. Με το πέρασμα των αιώνων, διάφοροι Πάπες τροποποίησαν και ενίσχυσαν αυτούς τους κανόνες, δίνοντας έμφαση στη σημασία της μυστικότητας.
Ο νεότερος και ο γηραιότερος Πάπας
Ο Πάπας Ιωάννης ΙΒ΄ ήταν μόλις 18 ετών όταν εξελέγη το 955. Οι μεγαλύτερης ηλικίας Πάπες ήταν οι Κελεστίνος Γ΄ (1191) και Κελεστίνος Ε΄ (1294), που ήταν και οι δύο σχεδόν 85 ετών. Ο Βενέδικτος ΙΣΤ΄ ήταν 78 όταν εξελέγη το 2005.
Πάπας που δεν ήταν καρδινάλιος και Πάπας μη Ιταλός
Δεν υπάρχει ρητή προϋπόθεση ο Πάπας να είναι καρδινάλιος, αν και αυτό ισχύει επί αιώνες. Ο τελευταίος Πάπας που δεν ήταν καρδινάλιος ήταν ο Ουρβανός ΣΤ΄ το 1378. Ήταν μοναχός και αρχιεπίσκοπος του Μπάρι. Αν και οι Ιταλοί κυριάρχησαν στην παποσύνη επί αιώνες, υπήρξαν πολλές εξαιρέσεις: ο Ιωάννης Παύλος Β΄ (Πολωνός, 1978), ο Βενέδικτος ΙΣΤ΄ (Γερμανός, 2005), και ο Φραγκίσκος (Αργεντινός, 2013). Ο Αλέξανδρος ΣΤ΄ (1492) ήταν Ισπανός, ο Γρηγόριος Γ΄ (731) ήταν Σύρος, και ο Αδριανός ΣΤ΄ (1522) ήταν από την Ολλανδία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου